Na in bijna vijf weken negen Europese landen te hebben doorkruist, ongeveer tweeduizend kilometer te hebben gefietst en meer dan dertig musea te hebben bezocht, zal ik de komende weken tekeningen en tentoonstellingen bespreken die mij tijdens mijn fietsvakantie naar Rome zijn opgevallen. Hierbij bespreek ik zowel werken van kunstenaars die internationaal bekend zijn, als voor ons onbekende makers, die naar mijn mening niet minder interessant zijn. De tentoonstellingen en werken worden in willekeurige volgorde besproken.
Ik start deze serie met de tentoonstelling Temporary Ground die afgelopen zomer in het Duitse Museum Wiesbaden te zien was; een solotentoonstelling van de Duitse kunstenaar Frank Gerritz (1964). Het museum presenteerde hem als beeldhouwer, ondanks dat hij veelal tweedimensionale tekeningen maakt.
Frank Gerritz, Parcours, 2021, gietijzer, foto: Sandra Mackus
Werk Susan York, grafiet, Tentoonstelling Drawing Center NYC 2018, foto: Sandra Mackus
Minimalisme
Bij binnenkomst van de expositie liggen er tien donkergrijze balken op de vloer. De horizontaal gearrangeerde balken doorbreken de octagonale vorm van de ruimte. Hoewel ze van gegoten ijzer zijn gemaakt, doet de kleur en korrelige textuur van het materiaal aan grafiet denken. Het werk herinnert mij dan ook aan de grafietsculpturen van de Amerikaanse kunstenaar Susan York (1951), die net als Gerritz voortborduurt op de minimalistische kunst. Voor beide kunstenaars is de relatie tussen het kunstobject en de ruimte belangrijk.
Frank Gerritz, Temporary Ground. Measure of Things, 2020/21, grafiet op MDF, foto: Sandra Mackus
Grijstinten
Ruimte lijkt echter volledig afwezig in de tweedimensionale werken van Gerritz. Maar niets is minder waar. Wat in eerste instantie monochrome, donkergrijze platen lijken, zijn in werkelijkheid tekeningen met (minimale) kleurnuanceringen. Gerritz heeft met een 9B potlood diverse lagen grafiet op MDF aangebracht. Wat van veraf een dicht vlak lijkt, gaat dichtbij – vanwege de potloodkrassen – voor je ogen vibreren. Het oppervlak wordt hierdoor opengebroken en het voelt alsof je wordt opgezogen in het werk.
Lijn
Als je langs de kunstwerken loopt, blijkt de kunstenaar ook nog lichtere banen in de panelen te hebben uitgespaard. Op diverse tekeningen zijn één of twee horizontale of verticale stroken te zien, waar hij gewoonweg minder potloodlijnen over elkaar heeft aangebracht. Deze lijnen zijn pas te bespeuren vanuit een bepaalde hoek en lichtinval, waardoor je – net als bij een sculptuur – het werk vanuit verschillende standpunten moet bekijken. In de aluminiumwerken, waarbij Gerritz zwart vetkrijt op geanodiseerd aluminium heeft aangebracht, heeft hij deze lijnen uitgespaard, waardoor ze al van veraf zichtbaar zijn.
Frank Gerritz, Gemini suite (detail van 15-delige serie), 1993, grafiet op papier, foto: Sandra Mackus
Overzichtsfoto tentoonstelling Temporary Ground, Museum Wiesbaden (2021), foto: Sandra Mackus
Ruimtelijke tekeningen
Naast materialiteit, lijken compositie en plaatsing centraal te staan in de werken van Gerritz. Enerzijds is dit zichtbaar in de kunstwerken zelf: in zijn zoektocht naar de verdeling van vlak en lijn binnen een tekening. Zo experimenteert hij in zijn vijftien-delige serie tekeningen op papier met vorm (de met potlood getekende geometrische vormen) en restvorm (dat wat niet betekend is (oftewel het wit van het papier), maar net zo’n belangrijk aandeel in de compositie heeft).
Anderzijds gaan de uitgespaarde horizontale en verticale lijnen een dialoog aan met de architectuur van het gebouw. De museumzalen veranderen in een soort installatie, waarbij je je bewust wordt van je plaats in de ruimte. Deze tentoonstelling moet je ervaren, door niet de werken één voor één af te lopen, maar voortdurend rond te kijken en je bewust te worden van je plek ten opzichte van de tekeningen om je heen. Zo krijgen deze tweedimensionale kunstwerken plotseling een driedimensionaal karakter, en begeeft Gerritz zich op het raakvlak tussen sculptuur en tekenkunst.