Deze blog vormt het slotstuk van mijn blogs naar aanleiding van mijn bezoek aan de tentoonstelling Terra Nova in Kunsthalle Mannheim. In deze laatste blog wil ik een werk bespreken dat enerzijds haaks op het oeuvre van Robbie Cornelissen (1954) lijkt te staan, maar anderzijds juist een logische vervolgstap is: het werk The Space of Absence (2019).
Toeval
Cornelissen werd in 2019 uitgenodigd voor een tentoonstelling en residentie in Japan. Hij verbleef daar drie maanden als artist in residence. Voorafgaand aan zijn bezoek, had hij in zijn Utrechtse atelier vellen papier van grafietpoeder voorzien. Door over ieder werk te wrijven, ontstonden unieke, abstracte, zwart-grijze beelden waarin her en der nog stukjes wit van het blad doorheen schemeren. Ten opzichte van de uiterst gedetailleerde, monumentale tekeningen, was de keuze voor deze abstracte werken bijzonder. Voor het eerst maakte toeval onderdeel uit van zijn werk, wat voor de tekenaar als een bevrijding voelde.
Ruimte
In Mannheim hangen maar liefst 300 vellen papier die hij van grafietpoeder heeft voorzien en vervolgens met de hand heeft uitgewreven. De werken hebben iets kosmisch, en ondanks dat er geen enkele vorm van perspectief wordt gebruikt, hebben ze evengoed een zuigend effect. Het zwart blokkeert niet, maar trekt aan en neemt je in zich op. Het zijn opnieuw ruimtes, net als zijn architectonische tekeningen, maar ditmaal zonder perspectief of herkenbaar detail. De opstelling van de driehonderd velletjes A4 papier is in de structuur van een grid, die herinnert aan het stramien van de geometrische flats en wolkenkrabbers uit zijn werk Het grote geheugen (2011).
Mini performances
In Japan legde de tekenaar diverse van deze vellen papier op de grond, rond een boom of op een veldje bijvoorbeeld. De tekeningen werden gedwongen een interactie aan te gaan met hun omgeving. Dat wat voorheen binnen de veilige kaders van het blad gebeurde, wordt nu naar buiten gebracht. Met zijn ‘kosmische ruimtes’ op papier doorbreekt hij de bestaande ruimte die zich in het hier en nu begeeft. Tijd en ruimte krijgen een nieuwe betekenis. Foto’s dienen als getuigenis van deze kleine performances. Wind of regen kan zomaar het moment verstoren en de tekening letterlijk in beweging brengen.
Reflectie
Het kenmerkende aan grafiet is zijn spiegelende laagje. Het zorgt ervoor dat een potloodtekening niet alleen geeft, maar ook informatie van zijn omgeving in zich opneemt. Het maakt het fotograferen van grafiettekeningen tevens lastig, omdat je altijd reflecties ziet. Dat kan soms vervelend zijn, maar in het werk van Cornelissen gaan daardoor de bestaande en de getekende ruimte samenvloeien. Je zou zeggen dat dit bij iedere potloodtekening het geval zou zijn. Maar bij een lijntekening is dit effect veel minder, doordat de aandacht naar de voorstelling gaat. In de serie The Space of Absence zijn de vellen papier volledig van grafiet(-poeder) voorzien en is er geen herkenbare voorstelling weergegeven. Het biedt hiermee juist de ruimte aan het ervaren van die reflectie. Terwijl de titel van deze serie werken juist de afwezigheid van ruimte suggereert, is het tegendeel waar. De werken herinneren daarmee aan zijn getekende, architectonische ruimtes waarin de aanwezigheid van de mens voelbaar was, zonder ook maar een mens weer te geven.
Boek
Terug in Nederland besluit Cornelissen gedurende de lockdown een boek te maken met de gelijknamige titel Space of Absence (2020). Tijd en ruimte worden opnieuw onderzocht via abstracte tekeningen. Een boek levert vanzelf de structuur van een grid – die de kunstenaar niet meer zelf, zoals in zijn metersgrote tekeningen, hoeft te creëren. Tevens ontstaat door de opeenvolging van pagina’s automatisch een verhaal zonder dat daarbij sprake is van een narratief. Het werk van Cornelissen blijkt plotseling een andere richting in te slaan en wakkert mijn nieuwsgierigheid aan naar wat de toekomst gaat brengen.
De tentoonstelling Terra Nova is nog t/m 13 maart in Kunsthalle Mannheim te bezoeken.