Tot en met 19 februari presenteert het Fries Museum (Leeuwarden) diverse hedendaagse werken uit de eigen collectie in de tentoonstelling Somebody’s Homeland, Somebody’s Goldmine. Hoewel de titel eenheid pretendeert, mis ik een overtuigende samenhang binnen de diversiteit aan werken – die alleen zijdelings het thema landschap met elkaar gemeen hebben. Niet te min is het fijn om niet eerder vertoond werk op zaal te kunnen zien (1). Vooral het monumentale werk Borders (2016) van Alle Jong (1988) blijft nog lang in mijn hoofd hangen zodra ik het museum verlaat.
Trompe l’oeil
Van een afstandje moet ik aan een 17de-eeuws stilleven met een trompe-l’oeil denken. Kunstenaars als Andrea Domenico Remps en Edwaert Collier schilderden vaker prenten in hun werk, die nauwelijks van echt te onderscheiden waren. Ook het gordijn – een element dat vaak werd toegepast om optische illusies te creëren – lijkt deze gedachte te ondersteunen. Van dichtbij is echter te zien dat Jong echte prenten op zijn getekende ondergrond heeft aangebracht. Doordat hij de schaduw van de planten die hij rondom het gordijn heeft getekend, consequent over de prenten door laat lopen, worden de vergeelde prenten opgenomen in de zwart-witte houtskooltekening.
Zeeslagen
Op de prenten zijn historische zeeslagen te zien, waarbij diverse boten zijn gekapseisd. Jong trekt een lijn naar het heden. Achter het gordijn met een vrolijk dessin van golven en schelpen heeft de kunstenaar prenten met bootvluchtelingen getekend. Aan de zijkanten van het blad zijn zelfs twee minuscule pentekeningetjes te zien, waarbij enkele vluchtelingen in het water zijn beland. ‘We are drawning together!’ staat op één van de prenten. Als een eigentijdse Aby Warburg interpreteert de kunstenaar beelden binnen een cultuurhistorische context.(2) De gebeurtenissen blijken niet los van elkaar te staan. Thema’s als migratie, expansie en macht verbinden ze met elkaar.
Goed en kwaad
Op zijn website kom ik meer werken tegen waarin hij beelden uit de kunstgeschiedenis koppelt aan eigentijdse beelden of thema’s. Daarvoor gebruikt hij niet altijd bestaande prenten. Zo tekende hij in het werk Waiting for the approaching storm (2019) een boom die uit het oeuvre van Jan van Goyen lijkt te zijn geplukt. Hij geeft er vervolgens een eigen draai aan. Zo staat er nu een vrouwelijke figuur naast de boom, die naar de zwarte vlek aan de linkerkant van de tekening kijkt. Het lijkt erop dat een allesvernietigende storm de nu nog sprankelende boom nadert.
Ik moet denken aan de iconografische interpretatie van 17de-eeuwse landschappen, waarbij het landschap vaak de symbolische drager was van goed en kwaad. Zal Jong deze interpretatie sterker hebben aangezet? Zijn werk nodigt in ieder geval uit om de kunstgeschiedenis alsook de eigen tijd op een andere manier te benaderen.
- Het werk Borders van Alle Jong was wel al op andere plekken tentoongesteld, zoals in zijn solotentoonstelling in het Drents Museum (Assen) 2020 en Kunstruimte Wagemans (Beesterzwaag) 2017.
- De Duitse kunsthistoricus Aby Warburg onderzocht hoe de klassieke beeldtaal op verschillende manieren terug te zien was in onze beeldtaal.
