Voor de haastige voorbijganger lijkt het een witte muur, maar wie net iets langer kijkt, ziet een subtiele potloodtekening. Ik heb het over de vier meter lange Wall Drawing (1971) van de Amerikaanse kunstenaar Sol LeWitt (1928-2007) die tot de vaste collectie van het Kröller-Müller Museum behoort.
‘Waar kijkt zij naar?’
Als afsluiting van de zogenaamde Gombrich-week, waarmee iedere kunstgeschiedenisstudent aan de Radboud Universiteit zijn studie start (waarbij Ernst Gombrichs The Story of Art wordt bestudeerd), gingen we naar de Veluwe, naar een van de mooiste particuliere musea die ons land rijk is. Na diverse sculpturen en schilderijen te hebben gezien, wees een van de hoogleraren ons op een nauwelijks zichtbare potloodtekening op een muur. Hoewel ik het museum al diverse malen had bezocht, was het werk mij nooit opgevallen. Sindsdien ga ik het altijd bekijken, al is het alleen al vanwege de verbaasde reacties van andere bezoekers: ‘waarom kijkt zij naar een witte muur?’
Complex eenvoudig
Wie goed kijkt ziet dat de muur niet wit is, maar voorzien van een raster van kleine vierkantjes. Zowel links als rechts is precies vanuit de horizontale middenlijn een repeterend patroon van halve cirkels getrokken, dat uitwaaiert over de muur. De cirkels worden steeds groter en overlappen elkaar. Alhoewel het mathematische lijnenspel complex lijkt, is de gedachte erachter eenvoudig. Het is zelfs zo makkelijk dat iedereen het kan maken.
Idee
Van een tekening wordt vaak gezegd dat het ‘de ware hand van de meester’ toont. Een tekening is direct en toont het persoonlijke handschrift en de gedachtegang van de maker. Sol LeWitt heeft echter geen enkele tekening zelf gemaakt. Zijn werk bestaat uit een idee – een set instructies – dat vervolgens door assistenten wordt uitgevoerd. Als conceptueel kunstenaar vond hij dat een kunstwerk niet per sé fysiek hoefde te zijn, maar ook kon bestaan als idee: een concept. Hoewel LeWitt de bedenker van de muurtekening is, is hij niet de maker. Het leverde mij een hachelijke situatie tijdens een tentamenvraag in de propedeuse op. Bij een afbeelding van een werk van LeWitt werd naar de maker van het werk gevraagd. Ik dacht dat het een strikvraag was en heb maar ‘de assistenten van Sol LeWitt’ opgeschreven.
Vragen
De tekening is in mijn ogen niet alleen interessant als fysiek object, maar vooral doordat het mij aan het denken zet. Want ‘wat als ik de instructies navolg op mijn slaapkamermuur – heb ik dan een heuse Sol LeWitt?’ ‘Of is het werk alleen ‘echt’ als het door assistenten (die door de kunstenaar zijn aangewezen) is uitgevoerd?’ ‘Misschien moet ik wel het instructieblad erbij hebben om het als authentiek werk te mogen beschouwen?’ Tot slot is het misschien vreemd om überhaupt over authentiek werk te kunnen spreken, als het werk door assistenten is getekend..
Sol LeWitts muurtekening roept meer vragen op dan antwoorden, wat ervoor zorgt dat ik altijd naar die ‘witte muur’ ga kijken.
Laatste bezoek
Tijdens mijn laatste bezoek aan het museum in december 2021, stuitte ik op een raadsel. Aan weerszijden van de muur waren sommige vakjes in de tekening krijtwit, terwijl de rest van de muur een (waarschijnlijk) verweerde, grijze kleur had. Na navraag aan een van de suppoosten, bleek dat de muur gerestaureerd wordt, en dus vakje voor vakje en lijntje voor lijntje schoongemaakt. ‘Waarom schilderen ze de hele muur niet in één keer wit en laten ze de tekening opnieuw opzetten?’ was mijn eerste gedachte. Het concept was toch belangrijker dan de uitvoering – die in feite overal en op elk moment opnieuw kon worden uitgevoerd? Blijkbaar wordt zelfs een conceptueel kunstwerk aan een maandenlange restauratie onderworpen en blijkt het wel degelijk als fysiek object een belangrijke plek in de collectie te hebben ingenomen.