Met de titel ‘The Milk of Dreams’ als rode draad, heeft curator Cecilia Alemani de 59ste Biënnale van Venetië vormgegeven. Het is een editie waarin de vrouwelijke kunstenaar hoogtij viert. De titel ‘The Milk of Dreams’ komt van het gelijknamige kinderboek (2013), dat door de Engels-Mexicaanse kunstenaar Leonora Carrington werd geschreven en geïllustreerd. De gekozen werken in de tentoonstellingen zijn al net zo verwonderlijk en bevreemdend, als de illustraties in haar boek.
Transformatie
In Carringtons boek, waarvan enkele illustraties in het hoofdgebouw van de Giardini te zien zijn, staat transformatie centraal. Niets ligt vast. In de jaren ’50 had ze enkele bizarre dromen die ze op de slaapkamermuren van haar twee zonen schilderde, om ze uiteindelijk op papier te zetten. Het werd een verzameling van 9 verhaaltjes voor het slapengaan, die ze voorzag van aquarellen. De kunstenaar vergeleek het voorlezen van deze verontrustende verhalen met het geven van moedermelk, die beide noodzakelijk zouden zijn om een kind op te laten groeien. Haar boodschap die ze aan (haar) kinderen wil overbrengen: door middel van verbeelding kan het leven voortdurend opnieuw bekeken worden en kan alles en iedereen veranderen.
Flexibiliteit en het vermogen tot verandering worden op dit moment ook van ons verwacht. In tijden van instabiliteit – als gevolg van oorlog, klimaatproblematiek en een pandemie – zal de mens zich voortdurend aan moeten passen in de breedste zin van het woord. De kunstenaars op de 59ste Biënnale tonen een veelzijdigheid aan transformaties. Niet alleen de kunstenaars houden zich op enigerlei manier bezig met dit thema, ook de curator heeft begrepen dat de Biënnale zelf aan transformatie onderhevig is: naast vrouwelijke kunstenaars, is er veel aandacht voor mondiale kunst en blijven grote namen uit (wat overigens volop gecompenseerd werd door de tentoonstellingen die gelijktijdig in de Venetiaanse musea te zien waren).
Genderfluïde
In het hoofdgebouw van de Giardini hangen 12 werken van de in Praag geboren kunstenaar Toyen, die in 1925 naar Parijs – het toenmalige epicentrum van het surrealisme – verhuisde. Met het pseudoniem Toyen (afkomstig van het Franse woord citoyen (inwoner)) wilde de kunstenaar genderspecifieke connotaties vermijden. De kunstenaar droeg zowel mannen- als vrouwenkleding en bevrijdde ook diens kunst van iedere seksuele beperking. Zo zijn in één van de tekeningen twee borstbeelden te zien, die hier een letterlijke betekenis krijgen. Met name de linker figuur heeft een fluïde uiterlijk. De borsten van het beeld worden gevormd door de gewichten van een gewichtheffer in tutu. Zodra deze de gewichten weer naar beneden brengt, verdwijnen ook de borsten en wordt de man een vrouw.
Ook de walnoten die rondom de twee beelden liggen lijken hiernaar te verwijzen. De walnoot bestaat namelijk uit twee delen die worden samengebracht in één harde dop. Alsof het mannelijke en het vrouwelijke in één omhulsel zijn samengevoegd.
Birgit Jürgenssen
De tekening van een groen mondkapje lijkt vanwege de Coronapandemie actueel. Het blijkt echter een werk (Ohne Titel) uit 1970 van de Oostenrijkse Birgit Jürgenssen. Zij bood een vrouwelijk perspectief binnen de overwegend door mannen gedomineerde kunstwereld van Wenen. Door bekende voorwerpen aan te passen, wist ze het onderbewustzijn aan te sporen. Met haar werk creëerde ze werkelijkheden die niet bestaan, alhoewel ze wel herkenbaar lijken. De vorm van bovenstaande tekening herinnert duidelijk aan een mondkapje, terwijl de textuur en kleur eerder aan een stuk fruit refereren.
Ook de verzameling messen die ze tekende zijn als zodanig direct herkenbaar. Echter zijn ze stuk voor stuk aangepast en hebben sommige messen de vorm van een vis, boom, boterham of insect gekregen. Door deze objecten te transformeren, wist ze zich beeldend los te maken van de door de maatschappij opgelegde verwachtingspatronen. Het werk sluit naadloos aan bij het gedachtegoed van Carringtons boek.
Vera Molnár
Vanaf het eind van de jaren ’60 gebruikte de van origine Hongaarse, maar in Frankrijk werkende kunstenaar Vera Molnár computers om haar tekeningen te maken. Aan de hand van algoritmes weet ze een dialoog met de machine aan te gaan, waarvan haar Computer Drawings het resultaat zijn. Hoewel de werken met behulp van een plotter zijn gemaakt, herinneren ze aan handgemaakte tekeningen. Dat komt omdat er kleine oneffenheden in de tekeningen zijn te zien. Zeker omdat ze voor eenvoudige, geometrische vormen kiest, vallen deze onregelmatigheden op en suggereren ze dat de maakster is uitgeschoten met haar pen. Door de algoritmes telkens aan te passen, weet Molnár echter de uitkomst te veranderen en gaat ze daadwerkelijk de interactie met de computer aan.
Korea
‘Let nothing be changed and all be different (Robert Bresson)’ – dit citaat staat naast een tekening die op een houten wand in het Koreaanse paviljoen is gemaakt. Met wit en grijs potlood is er een wirwar aan spiralen en organische vormen te zien. De ene keer herinnert het werk aan een boom of waterval, terwijl het ook aan een complex netwerk van zenuwcellen doet denken. De titel van de tentoonstelling: ‘Gyre’ suggereert echter dat het om een ringvormige zeestroming gaat, die verantwoordelijk schijnt te zijn voor de verspreiding van drijvend plastic. Met zijn werk wil kunstenaar Yunchul Kim aangeven dat alles met elkaar in interactie is en we ons in oneindige cycli van leven en dood bevinden. Hij is met name geïnteresseerd in materie en hoe hij dat – zonder herkenbare objecten na te bootsen – middels zijn muziek, installaties, tekeningen en geschriften tot uiting kan brengen. Je voelt in zijn werk vooral de bruisende energie en kracht die van zijn tekening uitgaat.
Oekraïne
Het centrale plein van de Giardini is dit jaar veranderd in ‘Piazza Ucraina’. Ook in deze expositie is te zien hoe kunstenaars zich in korte tijd transformeren, doordat ze hun beeldende praktijk niet meer kunnen uitoefenen zoals ze normaal gewend waren. Rond het inmiddels herkenbare beeld van een met zandzakken verpakt kunstwerk, hangen diverse posters op lange houten, geblakerde sokkels. Ze tonen het werk van kunstenaars die in het heetst van de strijd hun eigen ervaringen en die van hun landgenoten op papier uitdrukken. Alevtyna Kakhidze denkt na over de aanwezigheid van Oekraïense kunstenaars op de Biënnale van Venetië. Zittend in een bootje hebben de kunstenaars enkel aandacht voor hun scherm, waarop ze het aantal doden in hun thuisland kunnen lezen.
Opvallend is het gebruik van kunsthistorische verwijzingen. Zo heeft Daniil Nemyrovskyi een vrouw met kind in de vorm van een piëta weergegeven. Net als het motief van Christus op schoot bij Maria, nodigt dit werk uit tot reflectie en het oproepen van compassie. Naast de tekening van vrouw met kind heeft de kunstenaar een groep mannen weergegeven, die gekleed in soldatentenue, hun thuisblijvende gezin en land moeten beschermen. De directe zwart-wit tekening is confronterend en lijkt een letterlijke registratie van wat de kunstenaar heeft gezien.
Marvii Vaisberg heeft een eenvoudige lijntekening van een (voor mij onbekende) beeldengroep op een timpaan van een klassieke Griekse tempel gemaakt. Onder de beeldengroep heeft hij een rode lijn getrokken en het werk de naam Thin Red Line gegeven, waarmee hij enerzijds naar een bekende Amerikaanse oorlogsfilm lijkt te verwijzen, alsook naar een bericht van de Russische president, die in november 2021 aangaf dat als de NAVO ‘de Russische ‘Rode Lijnen’ in Oekraïne zou blijven negeren, ze wraak zouden nemen.’
De Biënnale is nog tot en met 27 november te zien in Venetië.
