Zodra je door de deur van het Art Centre Schiedam loopt, wandel je direct het getekende bos van Pim van Halem binnen. Maandenlang heeft de kunstenaar deze metersgrote vellen papier met kroontjespen en inkt betekend. De verfijnde details nodigen uit om het werk van dichtbij te bekijken. ‘Zoek je een vogel?’ vraagt de kunstenaar, als ik bijna met mijn neus tegen het papier sta aangedrukt. Er zijn zoveel lijnen en details, dat ik eventjes door de bomen het bos niet meer zie. Van Halem helpt mij een handje en al snel openbaart zich een hele wereld voor mijn ogen. Opeens zie ik overal vogels, lopen her en der zoogdieren als een zwijn en een ree, en blijkt er zelfs een kabouter in dit getekende bos te wonen. Het voelt alsof ik een boek zonder tekst ben binnengewandeld, waar ik al kijkend en ontdekkend een eigen verhaal bij mag bedenken.
De bomen/ het bos
Het meest recente werk dat Van Halem op zijn solotentoonstelling toont, bestaat uit 6 grote vellen papier, die rondom een houten stellage met klittenband aan elkaar zijn bevestigd. De kunstenaar geeft aan dat hij zijn werken niet rechtop, maar plat op de grond heeft gemaakt – een logisch gevolg van het werken met kroontjespen en inkt (dat bij rechtop tekenen zou uitlopen). Door het werk vervolgens verticaal en los in de ruimte te exposeren, komt het werk in het domein van de sculptuur. De tekening kun je al wandelend ervaren. Niet alleen kun je om de stellage heen wandelen, maar je kunt deze ook binnentreden. Even word je volledig door de tekening omringd en waan je je in een bos. Doordat de vellen papier meer dan levensgroot zijn, word je gedwongen om je je als beschouwer tot het werk te verhouden. Er is gebruikgemaakt van de natuurlijke krulling van het papier (dat de kunstenaar op rol heeft gekocht) om het werk te presenteren. De rondingen roepen automatisch geborgenheid op, als een vriendelijke omhelzing krullen de bladen om je heen. Doordat de ruimte tussen de vellen papier beperkt is en je daardoor meestal alleen het werk binnentreedt, zorgt de installatie ervoor dat er een intiem moment tussen bezoeker en het werk ontstaat.
‘Wordt deze nog ingekleurd?’ hoor ik een andere tentoonstellingsbezoeker aan de kunstenaar vragen. Het nieuwste werk wijkt af van Van Halems oudere werken, door het ontbreken van kleur. Toch weet de kunstenaar met een minimaal kleurenpalet, dat hij combineert met een grote verscheidenheid aan structuren en texturen, een kleurrijke tekening neer te zetten. Tussen de verfijnde lijnen duiken soms zwarte vlekken op. De ene keer zijn ze bewust en een andere keer onbewust ontstaan. Het tekenen met Oost-Indische inkt kan namelijk vlekken. De kunstenaar gebruikt deze toevalligheden en maakt er bijvoorbeeld vogels van, door pootjes en snavels toe te voegen.
Een vrijstaande woning
Achter de tekening De bomen/ het bos staat een stellage met het werk Een vrijstaande woning (2002). Opnieuw zit er een natuurlijke krulling in het papier. Sterker nog, deze keer lijkt het alsof de tekening op de grond is neergezet en de rol zich enkel wat heeft uitgezet – net genoeg om er als beschouwer tussendoor te kunnen wandelen. De natuurlijke presentatie van de papierrol ondersteunt de visuele wandeltocht, die van de buitenkant van het huis naar de binnenkant loopt. Aan de buitenkant zie je dan ook zaken die met de buitenkant van het huis te maken hebben: de bakstenen van het gebouw, de van glas-in-lood-voorziene deur en raamkozijnen, een boom waarin zich dieren lijken schuil te houden, een kat die water gaat drinken aan een druppende kraan en een scala aan prullenbakken, bloempotten en vuilniszakken. Door de ramen krijg je al een kleine glimp van de binnenkant van het huis, waar je – door de krulling van het papier te volgen – vanzelf terechtkomt.
Op de scheiding tussen buiten en binnen staan canvasdoeken opgesteld. Het lijkt de opslagplek van een kunstenaar. Mogelijk is het een symbool voor de kunstenaar die de scheiding tussen binnen en buiten opheft en daarmee de twee werelden met elkaar verbindt. Eenmaal binnen in de papierrol volgen twee etages met ruimtes, waar onder andere een halletje met jassen en schoenen, een (met kroon beschilderd) toilet, een keuken met lege vissenkom, een rommelzolder (waar zelfs creatieve ideeën lijken rond te zweven) en een huiskamer te zien zijn. Opvallend is dat in het binnenste gedeelte een televisie staat – als hart van de woning. Op het beeld is een of andere reportage uit een oorlogsgebied te zien. De hond die achteloos onder het meubel ligt te slapen zegt genoeg. De manier waarop de oorlog op tv is weergegeven, lijkt op de andere tekeningen die her en der in het huis te vinden zijn. Mogelijk wil de kunstenaar duidelijk maken, dat de inhoud van de televisie niets meer dan een stuk behang is geworden.
Ook met de computer boven op de vleugel lijkt de kunstenaar een statement te maken. Naast dat het typen op een zwart-wit toetsenbord wellicht aan pianospelen herinnert, lijkt niet langer een piano maar de computer een vast onderdeel van het interieur te zijn geworden.
Het werk van Van Halem zit vol grappen. Een gigantische trap is prominent aanwezig. Doordat een naakte vrouw naar beneden loopt, moet ik gelijk aan het werk van Duchamp denken (Nu descendant un escalier). De kunstenaar bevestigt deze gedachte en voegt toe, dat hij het combineerde met een letterlijke verbeelding van de uitdrukking l’esprit de l’escalier – oftewel geestigheid op de trap.
Een laatste, terugkerend detail, dat mij in het werk is opgevallen, is de tekening van de installatie zelf, die meerdere keren (vanuit verschillende aanzichten) aanwezig is. Terwijl het vanaf de bovenkant gezien een spiraalmotief wordt en daardoor op een decoratief element lijkt, is het ook te zien naast twee benen die op een skateboard rijden. Mogelijk is het een vorm van zelfreferentie en laat de kunstenaar ons nadenken over ‘waar we naar kijken.’ Toch denk ik dat dit motief eerder als grap of beeldend motief is ingezet, dan als serieuze boodschap. Hoewel de werken zeker uitnodigen tot reflectie, blijft het werk luchtig en toegankelijk voor de beschouwer. Dat komt doordat Van Halem gebruikmaakt van herkenning en door zijn open manier van tekenen.
Pim van Halem, Espana, 2005
Espana
Na een wekenlang verblijf in Spanje, maakte de kunstenaar een meterslange tekening in Spanje. De warme kleuren in de installatie Espana (2005) roepen direct de sfeer van het land op. Van Halem toont een beeld van het land, zoals hij het ervaren heeft. Net zoals bij zijn andere werken tekent hij niet na (alhoewel hij soms wel foto’s als geheugensteun gebruikt) maar schept hij een landschap, dat uit zijn eigen brein is ontsproten. Ditmaal word je niet door de tekening omringd, maar wordt het als een golvende muurschildering getoond. Als een meanderende kustlijn voeren de holle en bolle partijen je mee door een bergachtig landschap met her en der een dorpje, een brug en een stuwmeer. Ook de zwarte stier – het symbool van het land – ontbreekt niet. Gezien de grootte van de stier, verwijst Van Halem mogelijk naar het reclamebord dat door heel Spanje staat. Wie langer kijkt ziet steeds meer. Wat van een afstandje vlekken lijken, worden van dichtbij – net als bij het werk De bomen / Het bos dieren, mensen en fantasiewezens. Je raakt gewoon niet uitgekeken.
Zelf op ontdekkingstocht door de inlooptekeningen gaan? Dat kan nog t/m 3 maart in het Art Centre Schiedam.
