Wanneer je het over tekenkunst hebt, stuit je al snel op het begrip ‘lijn’. Diverse kunstenaars onderzoeken dit element in hun werk door het in te zetten als een op zichzelf staand, visueel element. Anderen proberen het juist volledig te elimineren en vragen zich daarmee af in hoeverre een werk zonder lijn nog wel een tekening kan worden genoemd. De lijn verschilt van de vlek, de veeg en de stip, alhoewel die laatste soms valt te betwijfelen, gezien Paul Klees beroemde uitspraak: ‘een lijn is een stip die uit wandelen gaat.’
Rogier Arents, Chalk line, 2021, krijt op zwarte wand, werk gemaakt voor Museum Het Valkhof, Nijmegen, foto: Sandra Mackus
Rogier Arents
In Museum Het Valkhof in Nijmegen, kwam ik in de tentoonstelling ‘Horizon: Moonshot part one’ een lijn van de grafisch ontwerper Rogier Arents (1987) tegen. Hij heeft tegen een zwart beschilderde ondergrond een witte kalklijn aangebracht, die mij in eerste instantie aan de neerslag van een seismograaf of ECG doet denken.
Detail
Antieke tekenmethode
Arents kwam tijdens zijn onderzoek naar het grafische element ‘lijn’ bij een antieke tekenmethode uit, waarbij gebruik wordt gemaakt van een katoenen touwtje bedekt met kalk of gips. Het touwtje wordt strak aangespannen en vervolgens losgelaten, om een perfecte afdruk te creëren. Het is een techniek die nog vaak in de bouwwereld wordt gebruikt. Op een filmpje is te zien hoe Arents een horizontale spanband, bedekt met kalkpoeder, horizontaal op een muur heeft aangebracht. Enkel de uiteinden van de strook zitten vast. Door de strook naar achteren te trekken, aan te spannen en vervolgens los te laten, wordt de kalk letterlijk tegen de muur gelanceerd. Een verdikte kalkafdruk is het resultaat. Vanwege de hoeveelheid alsook de korrelige structuur van het materiaal, is het een grillige lijn die op diverse plekken uitwaaiert.
Onschuldige lijn
Het werk in het Valkhof is speciaal voor de tentoonstelling gemaakt. De totstandkoming van het werk dient tegelijkertijd als performance en maakt daarmee deel uit van het werk. Vanwege de tentoonstellingstitel ‘Horizon: Moonshot’ krijgt de lijn een inhoudelijke lading. Plotseling lijkt hij een onderscheid te impliceren: tussen boven en onder, tussen aarde en lucht en misschien wel tussen de maan en de kosmos. De lijn roept voor mijn gevoel ook een onderscheid tussen voor- en achtergrond op. Het in eerste instantie neutrale, zwarte vlak wordt plotseling een drager. Het beeld: de witte lijn, zorgt ervoor dat het zwarte vlak een ondergeschikte rol krijgt, deels wordt afgedekt maar van de andere kant ook juist extra wordt geaccentueerd. Het maakt duidelijk dat het aanbrengen van een lijn, los van zijn visuele betekenis, inhoudelijke implicaties heeft.
Inkt
Waar zijn kalktekeningen grote, monumentale werken zijn, maakt Arents ook werken op kleiner formaat. In plaats van kalk voorziet hij de draden hiervoor van inkt(-korrels), die hij wederom lanceert. Ditmaal vindt er een omkering plaats en wordt een zwarte lijn op een witte ondergrond aangebracht. Hoewel de werkmethode overeenkomt, hebben ze – vanwege het verschil in materiaal en drager – een ander voorkomen.
Met de billen bloot
Het werk van Arents doet mij aan een artikel van Norman Bryson denken, dat hij voor de Witte Raaf schreef. In ‘Een wandeling omwille van de wandeling’ (2003) duidt hij het verschil tussen schilder- en tekenkunst aan door een verschil op te merken in hun staat van zijn. Terwijl de schilderkunst volgens hem in de voltooid verleden tijd bestaat – we zien het werk als een afgerond object – bestaat de tekening altijd in de tegenwoordige tijd. Oftewel een tekening is nooit af, ook al doet de kunstenaar er niets meer aan. Voor mij gaat het hier om een verschil in transparantie. De lijn van de tekenaar is naakt en onverhuld wat het maakproces vaak inzichtelijk maakt. De schilder daarentegen kan zijn sporen verbergen en aan het oog onttrekken. Je ziet niet hoe het werk gemaakt is, er is geen begin of einde. De tekenaar daarentegen moet met de billen bloot. Zo ook in het werk van Arents. Ieder spoortje is zichtbaar en een direct resultaat van zijn acties. Het toont de lijn in al zijn kwetsbaarheid.
Het werk van Rogier Arents is nog tot en met 2 januari 2022 te zien in de tentoonstelling ‘Horizon: Moonshot part one’ in Museum Het Valkhof in Nijmegen.
