In Museum Voorlinden (Wassenaar) is tot en met 24 september de prachtige solotentoonstelling van Maarten Baas te zien. Aangezien de kunstenaar ruimtelijke installaties maakt die hij met films, theater en performances combineert, wordt zijn werk misschien niet direct verwacht binnen een blog over hedendaagse tekenkunst. Toch ligt het proces van het tekenen, het uitwissen en het opnieuw tekenen van de wijzers van de klok aan de basis van veel van zijn werken. Daarom wil ik juíst vanuit het perspectief van de tekenkunst zijn werk bespreken.
Bij binnenkomst van de grote tentoonstellingszaal valt een enorme klok op. Achter het wijzerpaneel is het silhouet van een levensgrote man (de kunstenaar zelf, gehuld in 19de-eeuwse kleding) te zien, die iedere minuut handmatig de wijzers van de klok op hun juiste positie tekent. De oude wijzerstand wordt daarvoor eerst uitgewist, om de nieuwe stand met een penseel en zwarte verf aan te kunnen brengen. Deze klok is sinds 2021 in het klein op Paddington Station in Londen te zien. Het is een prachtige locatie voor dit werk, aangezien het je binnen de hectiek van een treinstation letterlijk even stil laat staan bij de tijd.
Maar liefst twaalf uur lang duurde de performance van Baas, die voor het oog van een camera, iedere minuut een tekening uitwiste en opnieuw aanbracht. De tijd is daardoor niet alleen zichtbaar aanwezig, maar ook letterlijk voelbaar in het maakproces. De kunstenaar maakt duidelijk dat tijd niets anders is dan een menselijke constructie, waarmee deze grip probeert te krijgen op de perceptie van nu, wat geweest is en wat nog komen gaat. Om tijd vast te kunnen leggen stoelt de mens zich op de beweging door de ruimte. Baas lijkt deze elementen letterlijk te nemen en al bewegend door de ruimte, zijn eigen tijd vast te leggen.
De keuze om de wijzers te tekenen – de ene keer met verf, de andere keer met (kleur-)potlood of pen – lijkt passend bij de thematiek van het werk. Het teken- en uitwisproces vereist concentratie en aandacht en kost dus tijd. Je bent getuige van het maakproces, oftewel van de tijd die de kunstenaar erin heeft gestoken. Norman Bryson geeft in zijn essay ‘Een wandeling omwille van de wandeling’ (2003) aan dat een getekende lijn zich altijd in de tegenwoordige tijd bevindt, vanwege zijn onvoltooidheid. Daarin zou de tekening van een schilderij verschillen, dat juist onveranderlijkheid oproept en daardoor vanuit de voltooid verleden tijd moet worden bekeken. Ook John Berger geeft in zijn boek On drawing (2005), aan dat een tekening over becoming, oftewel ‘worden’ en een schilderij over being, oftewel ‘zijn’ gaat. Tijd en dan specifiek het ‘hier en nu’ lijkt onlosmakelijk aan het tekenproces te zijn verbonden.
Hoewel iedereen de wijzers van de klok kan lezen, krijgt tijd in deze werken niet alleen een menselijk, maar ook een persoonlijk karakter. Hoe karig de lijnen ook zijn, iedere wijzer toont het handschrift van de maker. De tijd wordt als het ware toegeëigend en naar de eigen hand gezet. Dat wordt ook duidelijk als de kunstenaar voor een ander project basisschoolleerlingen vraagt de wijzers van de klok te tekenen. Plotseling zie je een andere manier van tekenen, een andere tekensnelheid en daarmee een andere beleving van tijd. Opnieuw wordt duidelijk dat tijd niets anders dan een bedenksel van de mens is.
De solotentoonstelling van Maarten Baas is nog t/m 24 september te zien in Museum Voorlinden.
