In Forum Groningen is tot en met 10 september de tentoonstelling Disney – Telling Timeless Stories te zien met meer dan 300 originele tekeningen van verschillende animatiefilms. Het is een categorie tekeningen die niet tot de zogenaamde high art wordt gerekend, maar naar mijn idee daardoor niet minder interessant is om te bespreken. De tentoonstelling maakt duidelijk dat Disneyfilms voortborduren op bestaande mythen, fabels, folkloreverhalen, sprookjes en legendes – de 5 thema’s waaruit de expo ook is opgebouwd. Terwijl het in de tentoonstelling om de verhalen gaat, ben ik vooral geïnteresseerd in het beeld en dan met name in de tekeningen die duidelijk door specifieke kunstwerken of -perioden zijn geïnspireerd. Hieronder volgt dan ook een klein overzicht van een persoonlijke guilty pleasure: het zoeken naar beeldcitaten en kunsthistorische inspiratiebronnen in (Disney-)films.
De tentoonstelling start met het thema mythes, waar films als Hercules en een Silly Symphony uit
1935 over Koning Midas op voortborduren. In de tentoonstelling valt mij vooral een concepttekening uit 1940 voor de film Fantasia op. De film waarbij de makers zich met name door muziek lieten inspireren bestaat uit acht onderdelen, waaronder De Pastorale. Mythologische wezens vieren een feest ter ere van Bacchus; de god van de wijn, totdat Zeus een onweer op de feestgangers loslaat. En dat moment is in de concepttekening te zien. De tekening van een gespierde man op een wolk die met een bliksemschicht gooit, doet sterk aan William Blakes composities van de Ancient of Days denken. Alhoewel Blakes werk Urizen en niet Zeus toont en in plaats van bliksemschichten een passer vasthoudt, lijken de kleuren, de compositie alsook de kracht van de compositie door de maker van de concepttekening op een eigen manier te zijn geïnterpreteerd. Niet zo vreemd, aangezien ook Blake de antieke, Griekse kunst bewonderde en klassieke elementen (met name de anatomie) combineerde met elementen uit de romantiek. Een combinatie die ook Disney in haar film lijkt te gebruiken.
Een achtergrondtekening uit de film Hercules lijkt middeleeuwse elementen in zich te dragen. De
monsterlijke figuren met opengesperde mond, herinneren aan de gapende mond van de hel, die op diverse timpanen en kapitelen van kerken is te zien. Ze roepen direct de suggestie op van een andere wereld – een onderwereld. Er lijkt een middeleeuws element te worden gebruikt om een sfeer uit de Griekse mythologie neer te zetten.
In 2000 werd een nieuwe versie van Fantasia geproduceerd. In deze film is een tinnen soldaatje te
zien, dat uit een verhaal van Hans Christian Andersen komt. Het soldaatje met één been wordt
verliefd op een papieren danseresje. Het gebruik van pastel, de composities alsook de sfeer van de
tekeningen, roepen direct de werken van Degas op. Een logische inspiratiebron, aangezien de
negentiende-eeuwse kunstenaar dé schilder van (ballet-)dansers is en de pasteltinten zich lenen voor een droomachtige setting.
Het is duidelijk dat beelden uit de romantiek en de middeleeuwen, vanwege hun dromerige en
lyrische kwaliteit de voorkeur genieten als inspiratiebron. Het is dan ook niet vreemd dat een eerste storyboardschets voor Sneeuwwitje en de zeven dwergen, uiteindelijk ongeschikt bleek. De strakke, harde lijnen en kille architectuur herinneren eerder aan de modernistische film Metropolis – die tien jaar eerder was uitgebracht. Hoewel deze scène uit Sneeuwwitje angstaanjagend moet zijn, lijkt een modernistisch idioom te huiveringwekkend voor het jonge publiek.
Een concepttekening van het kasteel van Doornroosje doet direct aan het getijdenboek Les Très
Riches Heures du Duc de Berry van de Gebroeders van Limburg denken. Op deze werken zijn diverse kastelen weergegeven met op de voorgrond mensen die aan het werk zijn. De pastelachtige kleuren en minuscuul uitgewerkte details onderstrepen deze gedachte.
Tot slot wil ik een andere concepttekening voor Doornroosje aanhalen. Volgens het bijschrift toont
het een letterlijke reproductie van een literaire inspiratiebron. Hoewel ik de bron niet kan
achterhalen, refereert het werk in ieder geval aan middeleeuwse verluchtingen. Rijkelijk versierde
letters met een miniatuur lenen zich bij uitstek om een sfeer van het verleden op te roepen en de
kijker direct in een verhalende setting te plaatsen.
Zelf meer citaten of inspiratiebronnen ontdekken? Dat kan nog t/m 10 september in Forum
Groningen.
