Het verleden krijgen we vaak letterlijk maar ook figuurlijk als zwart-wit voorgespiegeld. In de tentoonstelling ‘In de schaduw van de tijd’ (te zien in: Odapark centrum voor hedendaagse kunst, Venrays Museum en de Duitse Oorlogsbegraafplaats Ysselsteyn) wordt juist het grijze schemergebied opgezocht, door tegenstellingen als goed – fout, winnaars – verliezers en daders – slachtoffers te bevragen en te nuanceren.
Deze nuance wordt al van nature door één van de drie tentoonstellingslocaties zelf opgeroepen. De Duitse Oorlogsbegraafplaats Ysselsteyn is van nature een gecompliceerde plek door de aanwezigheid van meer dan 30.000 Duitse oorlogsslachtoffers. Want moeten zij als slachtoffers, of als misdadigers worden gezien – of soms misschien wel als allebei?
Door voor internationale kunstenaars te kiezen, die o.a. uit Oekraïne en Syrië komen, wordt deze vraag tevens doorgetrokken naar het heden; waarin herinneringen nog gevormd worden.
Odapark
De internationale kunstenaars die voor deze tentoonstelling zijn uitgekozen, werken in diverse disciplines. In het Odapark is echter het werk van twee hedendaagse tekenaars te zien, die in deze blog besproken worden.
Deniz Aktaş
De Turkse kunstenaar Deniz Aktaş tekent geen daders of slachtoffers, maar toont de zichtbare sporen van geweld en vernietiging die het gevolg zijn van oorlog. Zijn tekeningen laten onder andere een stapel autobanden, een uitgebrande auto met tientallen kogelgaten, ruïnes van gebouwen, massagraven en een desolate stad zien. Voor de desastreuze gevolgen van oorlog en geweld is het irrelevant wie wat heeft aangericht. Aktaş lijkt, ondanks dat de mens in zijn werk afwezig is, deze als een machtig collectief weer te geven, die zijn eigen woonomgeving en de natuur vernietigt. Waar de mens enerzijds dader is, lijkt hij diezelfde mens ook als slachtoffer neer te zetten. De beschadigingen op de objecten, gebouwen, steden en dorpen tonen de blijvende littekens die destructie op mens en natuur heeft. Het zorgt voor zowel zichtbare als onzichtbare veranderingen op sociaal, cultureel en maatschappelijk gebied, die de mensen voorgoed veranderen.
Aktaş’ gedetailleerde manier van tekenen, waarbij hij alle arceringen in één richting plaatst, doet sterk aan kopieën uit een kopieermachine denken. Daarmee roept zijn werk het gevoel van herhaling op, wat passend is bij het onderwerp. Hoewel de kunstenaar zich liet inspireren door zijn geboortestad Diyarbakır, zou je dezelfde sporen van geweld in Oekraïne of Syrië kunnen aantreffen. Doordat de kunstenaar er daarnaast voor kiest om in zwart-wit te werken, plaatst hij de beelden niet in het door ons in kleur waargenomen heden, maar in het verleden of zelfs in een tijdloze staat van zijn. Hiermee kaart de kunstenaar opnieuw het universele karakter van de destructieve gevolgen van een oorlog aan, die niet aan een specifieke tijd of plek verbonden zijn.
Charlotte Lagro
Dat herinneringen geen onveranderlijke feiten uit het verleden zijn, maakt de Nederlandse kunstenaar Charlotte Lagro met haar werk Fête de la Gestapo duidelijk. Op een archieffoto van gevangen Gestapo-agenten in zwart-wit heeft zij een kleurrijke tekening laten aanbrengen door vier kinderen in de leeftijd van 8 tot 14 jaar. Zij hebben de mannen van vrolijk gekleurde kapsels, baarden, kledingstukken en achtergronddecors voorzien. Op deze manier maakt Lagro duidelijk dat herinneringen, met het verstrijken van de tijd veranderen, worden aangevuld en een nieuwe betekenis krijgen.
De clowneske uitstraling van de figuren doet denken aan circusartiesten. Op haar website legt Lagro uit, dat vlakbij de plek waar de foto van de Duitse gevangenen is genomen, tegenwoordig vaak een circus te zien is. Heden en verleden worden aan elkaar gekoppeld, waardoor een nieuwe herinnering is ontstaan. Dat ze hierbij voor tekenen als medium kiest, lijkt uitermate geschikt. Kleurpotlood kan worden uitgewist en aangepast, waardoor ook deze herinnering in de loop van de tijd weer kan veranderen.
De tentoonstelling ‘In de schaduw van de tijd’ is nog t/m 22 oktober te zien in het Venrays Museum, Odapark centrum voor hedendaagse kunst en de Duitse Oorlogsbegraafplaats Ysselsteyn.
