Als je vluchtig door de tekententoonstelling van Rein Dool (1933) loopt, zou je kunnen denken dat het een groepsexpositie is. Van abstract tot figuratief, van krabbel tot uiterst gedetailleerd en van landschap tot illustratie: Dools werk laat zich niet makkelijk categoriseren. De overzichtstentoonstelling in het Dordrechts Museum brengt dan ook vooral de veelzijdigheid van zijn oeuvre in kaart.
Zwart-wit
Als aankondigingsbeeld op de website van het museum staat Dools kleurrijke en vereenvoudigde werk Koninginnepage (2017). Het werk wijkt sterk af van de gedetailleerde landschapstekeningen in zwart-wit die in de eerste tentoonstellingsruimte hangen. In een interview geeft de kunstenaar aan kleur als bijzaak te zien. Hij hecht daarentegen veel meer waarde aan vorm.
Toch is kleur niet altijd afwezig in zijn tekeningen. Zo gebruikt hij voor Castrojeriz, waarin hij de rauwheid van het Noord-Spaanse landschap vastlegt, een beperkt kleurenpalet van grijs- en bruintinten. Hij weet echter de sfeer van het landschap ook op andere manieren uit te drukken. Zo lijkt hij bewust voor vezelig, Oosters papier te hebben gekozen, om de tekening een bepaalde ruwheid te geven die passend is bij het landschap. Hij tekende met aquarel, waardoor harde lijnen en duidelijk begrensde vormen uitblijven. Het lijkt daardoor alsof je getuige bent van een momentopname en dat dit beeld zomaar kan veranderen. De vlekken geven de suggestie van een zinderende warmte die door de bruingele kleur wordt onderstreept. Het is alsof je het landschap voelt; alsof je er daadwerkelijk bent.
Tekenwijzen
In dezelfde zaal hangt een pentekeningetje dat Dool in de Franse Dordogne maakte. Hij heeft maar een paar lijnen nodig om de suggestie van een weggetje op te roepen dat rechts door hoog gewas wordt begrensd en links door een veld met een hek. Op de achtergrond geeft hij met een paar lijnen een boom weer, waarin vogels zitten. Ook boven het gewas vliegen enkele (niet te determineren) vogels, die uit een paar zwarte krabbels zijn opgebouwd. Dool weet prachtig gebruik te maken van de leegte van het blad. De eenvoud van de tekening is voldoende om de stilte en de sfeer van het moment weer te geven. Je voelt het briesje van de wind, hoort de vleugels van de vogels slaan en ruikt de landelijke omgeving.
Zodra Dool het Schotse Isle of Skye (2001) wil verbeelden, verwisselt hij zijn pennetje met Oost-Indische inkt voor een penseel en bister. De lijnen van het woeste landschap zijn plotseling dik en hard. Ze gaan een gevecht aan met de opengelaten, witte vlek: het water. Het lijkt alsof beide elementen terrein proberen te winnen. Het zorgt voor spanning in de tekening. Wetende dat de kunstenaar gebruik heeft gemaakt van bister – een pigment dat gevormd wordt door roet of teer – krijgt die spanning een extra lading. Bij blootstelling aan licht zal de tekening langzamerhand verdwijnen en heeft ‘het wit’, oftewel het water, gewonnen.
Kijken
Dool lijkt vooral traditionele onderwerpen zoals stillevens, portretten en landschappen uit te kiezen. Hij geeft er echter zijn eigen draai aan. Zo hangt er boven zijn stilleven uit 2021 een merkwaardige transparante, rode vlek met een donkere stip aan het plafond. Al snel herken ik de vorm uit een aantal van zijn andere werken: het is een silhouet van een gezicht met een oog, dat naar het stilleven kijkt. In combinatie met de willekeurige verzameling doosjes, flessen en bakjes roept het vragen op. ‘Wat doet dat hoofd daar?’ Voor mijn gevoel lijkt de kunstenaar ons te willen attenderen op het belang van het kijken. Het is precies waar het tekenen van een stilleven voor dient: het is een oefening in kijken. En specifiek voor Dool, een oefening in het kijken naar vorm.
Ik kan het niet laten om het toch nog even te benoemen. Hoewel waarschijnlijk onbewust, krijgt zijn stilleven een actueel tintje. Met de 17de-eeuwse pronkstillevens vol waardevolle spullen in mijn achterhoofd, moet ik lachen als ik een toiletrol in Dools werk uit 2021 zie staan. Een schaars product in coronatijd, dat iedereen op dat moment probeerde te bemachtigen.
Leegte
Ondanks de diversiteit voel ik in bijna alle tekeningen een bepaalde leegte. Enerzijds is die leegte letterlijk, zoals te zien is in zijn uitvoerige tekeningen van landschapsparken, waar zowel mens als dier afwezig zijn. Maar ook in zijn figuurstukken voel je afwezigheid. Zo tekende hij in 1970 het werk Enig kind, waarin een jongen, te midden van twee volwassenen naar aandacht hunkert. Zijn vraag wordt echter niet beantwoord. Dat wordt niet alleen door de beklemmende omhelzing gesuggereerd, maar ook door de starre compositie in combinatie met de kille leegte van de achtergrond.
Ook in het werk Prismabril (ca. 1976) voel je de eenzaamheid. Het is een kwetsbaar zelfportret van de kunstenaar toen hij voor de zoveelste keer in het ziekenhuis lag. Het werk heeft bijna iets surreëels: de vorm van het hoofd is niet waarheidsgetrouw en ook de prismabril – waarin je een extra paar opengesperde ogen ziet – werkt bevreemdend. Dool lijkt bewust voor een horizontaal kader te kiezen, waarin hij speelt met de zwaartekracht. Hoewel zijn hoofd nog net boven de platte deken uitkomt, lijkt die deken vooral een dwangbuis die zijn lichaam in bed drukt. De uitgespaarde leegte van het papier werkt daarbij verzwarend. Het wit van het papier voelt plotseling zwaar aan en lijkt als een betonblok op de figuur te rusten. Opnieuw weet Dool met weinig middelen een beklemmend, emotioneel werk neer te zetten.
De tentoonstelling ‘Rein Dool Tekenaar’ is nog tot en met 21 mei in het Dordrechts museum te zien.
