Vandaag zou eigenlijk de laatste dag zijn waarop in Kunsthal KAdE (Amersfoort) nog de dubbeltentoonstelling van Natasja Kensmil (1973) en Sadik Kwaish Alfraji (1960) te zien zou zijn. Vanwege de huidige lockdown is de tentoonstelling voortijdig afgebroken, maar hoop ik middels deze recensie toch nog een beeld van deze prachtige expositie op te roepen.
De donkere kleuren waarin zowel Kensmil als Alfraji werken, laten hun kunstwerken van een afstandje visueel samensmelten. Ze zijn puur, misschien soms zelfs een tikkeltje rauw en het werk van beide kunstenaars is gelaagd – zowel inhoudelijk als letterlijk in de ‘opeenstapeling’ van materialen. Hoewel Kensmil ook tekent, is ze bovenal een schilder. Alfraji manifesteert zich daarentegen duidelijk als tekenaar. In deze blog heb ik er daarom voor gekozen om zijn werk verder uit te lichten.
Bagdad
Maar liefst 90 kleine doeken met tekeningen in Oost-Indische inkt geven ons een beeld van het dagelijkse leven in Al-Thawra City. Het is een sloppenwijk in Bagdad waar Alfraji’s vader in de jaren vijftig van de twintigste eeuw naartoe verhuisde in de hoop op een beter leven. De serie At Home in the Alley (2021) toont de plek waar de kunstenaar als kind opgroeide voordat hij in het midden van de jaren negentig naar Amersfoort vluchtte. De 90 tekeningen maakte hij naar aanleiding van zelfgemaakte foto’s, toen hij Irak in 2009 en 2017 bezocht, alsook naar foto’s die gemaakt zijn door zijn neefje. Door te tekenen in zwart-wit op katoen (met een enigszins verweerde uitstraling), krijgt het werk de uitstraling van een oud fotoboek. Hoewel de suggestie wordt gewekt, is het niet een fotoboek van Alfraji zelf, maar probeert hij middels deze werken de sfeer van zijn oude woonplaats op te roepen. Een woonplaats die, door de jarenlange teistering van oorlogen, er inmiddels anders uit zal zien.
Nachtmerrie
Twee kleine werkjes die afzonderlijk van de 90 doeken zijn opgehangen, trekken mijn aandacht. In beide werken lijkt opnieuw een straatbeeld uit Bagdad te worden opgeroepen, maar ditmaal lijkt er iets aan toegevoegd. Op de voorgrond zijn in dikke inktlijnen personen aangebracht, die door het beeld kronkelen. Ze verhullen grotendeels de achtergrond en geven de toch al donkere werken een benauwde lading, alsof het spookbeelden zijn. De figuren lijken als in een nachtmerrie plotseling op te doemen – iets wat de titel Nightmare lijkt te bevestigen. Het andere werk heeft echter de titel Friends. Misschien zijn het personen die Alfraji vroeger heeft gekend en die nu, enkel nog in zijn gedachten, door de straten van Al-Thawra dolen? In een recent interview met Luna van Kasteren geeft de kunstenaar aan dat kunst maken als bevrijding voelt. Hij kan er zijn angsten, nachtmerries en herinneringen in kwijt. Het maakt dat je zijn werken aandachtig dient te bekijken, ondanks dat ze – vanwege hun directheid – misschien niet direct uitnodigend zijn. Terwijl de kunstenaar zich via zijn kunst zich van een deel van zijn angsten probeert te bevrijden, krijg je deze als beschouwer in je schoot geworpen. Je wordt deelgenoot, of je nu wil of niet.
Drie verhalen
Sinds 2018 werkt Alfraji aan zijn project ‘Books of passage’(2018-nu). In het eerste deel belicht hij de generatie van zijn grootvader die zijn woongebied in het zuiden van Irak moest ontvluchten vanwege het feodale landbouwsysteem (Stedelijk Museum, 2020).
Vervolgens gaat hij in op de generatie van zijn vader in en rondom de buitenwijken van Bagdad. Het is deze reeks, die op dit moment in Kunsthal KAdE te zien is.
En in het derde deel wil de kunstenaar ingaan op zijn eigen migratie naar Amersfoort. In drie verhalen vertelt hij de migratiegeschiedenis van zijn familie, die tevens over de vlucht van landgenoten en uiteindelijk over alle vluchtelingen in de wereld gaat. Hoewel de tentoonstelling nieuwsgierig maakt naar het laatste deel, staan de werken op zichzelf. Want, net zoals zijn leven zelf, is er niet sprake van een duidelijk chronologisch verhaal met een begin en een einde, maar is het een losse verzameling van fragmenten die zijn reis en de reis van zijn familie, gestalte proberen te geven.
Interview Luna van Kasteren: Sadik Alfraji: ‘Kunst is een soort genezing’ | destadamersfoort