In de tentoonstelling ‘KleurTonen’ in het Gorcums Museum zag ik het werk Het Nederlandse veld (2000) van Herman de Vries (1931). Voor deze tekening heeft hij met kleurpotlood in verschillende kleuren groen, namen van planten, bomen, struiken en kruiden genoteerd. Van een afstandje lijkt het werk op een abstract landschap dat uit lijnen en krullen is opgebouwd. Dichterbij wordt pas duidelijk dat het puur tekst is, het is een geschreven opsomming van waarnemingen in het Nederlandse landschap. Het werk laat mij nadenken over de relatie tussen tekenen en schrijven.
Schrijven en tekenen
Als een kind leert schrijven zie je in eerste instantie een verzameling krabbels. Deze krabbels veranderen al snel in steeds correcter geplaatste lusjes en streepjes, die zich uiteindelijk ontwikkelen tot een leesbaar schrift. Alhoewel.. sommigen lijken het stadium van krabbels nooit te ontstijgen en blijven (in mijn ogen) onleesbare tekens produceren die meer weg hebben van een lijntekening. Over tekeningen zeggen ze vaak dat ze het handschrift van de maker onthullen. Het geeft aan dat tekenen en schrijven nauw aan elkaar verbonden zijn.
Afspraak
Zowel bij schrijven als bij tekenen is er sprake van een markering op een drager, meestal op een vel papier. Het grote verschil is echter dat in het geval van letters, er in feite altijd symbolen worden gemaakt. Om met je tekst een boodschap over te brengen, zul je moeten voldoen aan de afgesproken tekenleer. Ook al kun je de letter ‘a’ op diverse manieren schrijven, er moet altijd enig verband met het herkenbare teken zijn. Zou ik ervoor kiezen om eigen tekens of volgordes van bestaande letters te gebruiken, bestaat de kans dat niemand de boodschap begrijpt. Soms hoeft dat ook niet. Denk maar aan de dadaïstische klankgedichten van Hugo Ball. Hoewel hij bestaande letters gebruikte, maakte hij er onzinwoorden mee, die tezamen primitieve klanken vormden.
De tekenaar heeft daarentegen meer vrijheid, hoewel – mocht deze uit zijn op een representatief beeld – wel een bepaalde gelijkenisrelatie moet bereiken.
Jan Rothuizen
Sommige kunstenaars tekenen met tekst. Een van de bekendste is wellicht Jan Rothuizen (1968), die het meest bekend is vanwege zijn tekeningen voor de Volkskrant. In bovenstaande, kleurrijke zwart-wit tekening van een vrouw, zien we hoe hij een portret – met uitzondering van de ogen – volledig opbouwt uit tekst. In eerste instantie hebben de letters een beeldende functie. Door af te wisselen tussen woorden, letters en zinnen die onderling verschillen in grootte, kan hij vormen creëren. Sommige woorden en zinnen staan horizontaal, anderen verticaal.
Als je beter gaat kijken, zie je dat de teksten de tekening ondersteunen. De golvende haren worden gevormd door een herhaling van de woorden ‘rode krullen’. Zo nu en dan wordt een onderbreking aangegeven zoals de tekst ‘en hier iets donkerder rode krul’ of ‘rode haarlok in nek’. In dit werk lopen schrijven en tekenen letterlijk door elkaar. Schrijven wordt tekenen en tekenen wordt schrijven.
De tentoonstelling ‘KleurTonen’ is nog t/m 20 maart te zien in het Gorcums Museum.
