Iedere twee jaar is er in Museum Rijswijk de Textiel Biënnale te zien. Het is niet direct de plek waar je tekeningen verwacht. Toch wil ik één kunstenaar bespreken van wie het verfijnde werk tussen de kleurrijke, grootschalige textielinstallaties opviel. De Zuid-Afrikaanse kunstenaar Senzeni Marasela tekent in haar serie Departure covering Sarah (2012-2018) met rode naald en draad een historische gebeurtenis die ze vermengt met fictieve toevoegingen. Het is een ontroerende serie over een tot slaaf gemaakte vrouw uit Zuid-Afrika, die omwille van haar uiterlijk op Europese freakshows in het begin van de 19de eeuw werd tentoongesteld en tijdens haar leven alsook na haar dood als semi-wetenschappelijk studieobject werd onderzocht.
In de serie zien we hoe Sarah Baartman (ook wel de Hottentot Venus genoemd) – wier echte naam tot op heden onbekend is – meerdere malen op witte zakdoeken wordt weergegeven. Ze is direct herkenbaar aan haar grote billen, waarvoor ze in Londen en Parijs in een kooi werd tentoongesteld. De voorstelling van Baartman lijkt gebaseerd op de karikaturale tekeningen die in de vroege 19de eeuw van haar werden gemaakt. Maar waar op deze tekening Europese blanke mannen en vrouwen naar haar kijken, heeft Marasela ze in Zuid-Afrikaanse omstanders veranderd.
Kunstenaar en schrijfster Sharlene Khan geeft aan dat onder deze omstanders Marasela zichzelf alsook haar moeder – in de gedaante van Theodorah; een terugkerend fictief personage dat op haar moeder is gebaseerd (*) – heeft weergegeven. (1) Op één werk zien we hoe de twee dames een doek om Baartman wikkelen en op twee andere werken is te zien hoe één van de vrouwen in klederdracht, haar lichaam met een doek probeert te bedekken.
Door zichzelf en haar moeder aan dit historische verhaal te koppelen, lijkt de kunstenaar duidelijk te willen maken dat de onderdrukking van de zwarte vrouw en haar trauma doorwerkt in de volgende generaties. Want in haar werk toont ze niet alleen de pijn van Baartman, maar ook die van haar moeder (als Theodorah) die jaren gebukt ging onder de Apartheid.
Het afdekken van Baartman voelt enerzijds aan als een daad van verzet, waarbij de vrouwen hun stem laten horen en voor de vrouwenrechten opkomen. Anderzijds lijkt het afdekken ook naar de tot 1996 durende censuur van de staat te verwijzen, waardoor Marasela pas als twintiger over Baartman hoorde.(2)
Door met rood draad in witte zakdoeken te prikken, wekt de kunstenaar direct het gevoel van littekens, pijn en verdriet op. Daarnaast geeft Khan aan dat de rode kleur naar de menstruerende vrouw verwijst, die zij aan de beperkingen van de (zwarte) vrouw in de geschiedenis linkt. Elfriede Dreyer ziet in de handeling van het borduren echter ook een teken van herstel en reconstructie. In ieder geval geeft Marasela aandacht aan haar verhaal en tegelijkertijd aan dat van andere zwarte vrouwen, zowel uit het verleden als in het heden.
(*)Tussen 2013 en 2019 nam Marasela zelf via performances de rol van Theodorah aan, waarmee ze het verhaal van haar moeder en dat van andere zwarte vrouwen vertelde.
