Op zondag 19 juni voerde Melati Suryodarma (1969) een live performance uit in het Bonnefantenmuseum in Maastricht. De twaalf uur durende performance was onderdeel van haar solotentoonstelling ‘I am a ghost in my own house’ die nog tot en met 30 oktober te zien is. Hoewel Suryodarma niet expliciet een tekenaar is, maakt tekenen wel deel uit van haar werk; zelfs in haar performances kan soms een koppeling met de tekenkunst worden gevonden.
In één van de tentoonstellingszalen staat een gigantische bak met houtskool. Middenin staat een stenen tafel met zwarte deegrol opgesteld. De kunstenaar is nog niet aanwezig als ik de museumzaal binnenkom. Het desolate houtskoollandschap spreekt echter voor zichzelf. Het is een wereld op zich, die losstaat van de onze. Als ik een uurtje later nog een keer ga kijken, staat Suryodarma achter de tafel. Ze verpulvert met de deegrol brokken houtskool tot stof. Je ruikt de geur van het houtskool, ziet de fijnstof door de lucht dwarrelen en voelt vooral de inspanning van de kunstenaar.
In houtskool zit energie opgeslagen, die vrijkomt tijdens de verbranding. Suryodarma lijkt de energie letterlijk uit de klompen houtskool te slaan en te walsen, waarmee ze eveneens haar eigen energie verspilt. Al in het eerste uur van haar performance zie ik met hoeveel kracht en inspanning ze te werk gaat. Ik realiseer mij dat ze nog ongeveer elf uur te gaan heeft en vraag mij af hoe ze er aan het einde van de dag aan toe zal zijn.
De maagdelijk witte jurk en schoenen worden direct bevuild en ook haar gezicht zit al snel onder het roet. Door haar lichaam fysiek in te zetten, houdt ze de beschouwer een spiegel voor. Je moet je als kijker tot haar verhouden, wat in dit geval confronterend aanvoelt. Je voelt je een voyeur, die vanaf de zijlijn toe moet zien hoe iemand zich volledig uitput. Soms kijkt Suryodarma eventjes de zaal in, zonder daarbij contact te maken met de toeschouwer. In opperste concentratie gaat ze door met haar zinloze handelingen, waar geen eind aan lijkt te komen.
Het uitputten van energie doet mij gelijk aan de brandstofcrisis denken. In haar geboorteland Indonesië is houtskool een goedkope brandstof, die nog veel gebruikt wordt. Het werk gaat ook over haar ontheemde gevoelens en de terugkeer naar haar geboorteland, na jaren in Duitsland te hebben gewoond. De kunstenaar beschouwt haar lichaam als een fysiek en constant toevluchtsoord en hecht minder waarde aan haar omgeving.
Het is waarschijnlijk ook daarom dat ze juist haar lichaam inzet in haar performances. Zo is in de tentoonstelling een filmische registratie van haar performance Eins und Eins (2016) te zien, waar ze haar eigen lichaam inzet om zwarte inkt op de met papier beklede ruimte te spuwen. Ze spuugt en braakt de inkt door de ruimte. Haar lichaam zet ze in als tekeninstrument.
De serie ‘rubbings’ met de titels Faust, Limerence en Klamauk lijkt traditioneel ten opzichte van haar performances. Waar ze in haar andere werken, traditionele tekenmaterialen op onconventionele wijze hanteert, lijken de houtskooltekeningen klassiek. Toch heeft Suryodarma ook hier haar lichaam ingezet om deze werken te laten ontstaan. Net als in haar performance I am a ghost in my own house heeft ze hier met kracht houtskool verpulverd op handgeschept papier. Doordat het papier nat was, heeft ze de houtskool in de pulp gewreven, die her en der ook is opgestroopt. De tekeningen zijn opnieuw het resultaat van een fysiek proces.
De tentoonstelling ‘I am a ghost in my own house’ is nog tot en met 30 oktober te zien in het Bonnefantenmuseum (Maastricht).
